تاریخچه و تعریف فیلم مستند
سینمای مستند در طی زمان حدود ۳۰ سال از سال ۱۸۹۵ تا ۱۹۲۲ به تدریج رشد کرد اولین نشانه های آن فیلم های کوتاه برادران لومیر و ادیسون بود. تا سال ۱۹۰۰ تعداد زیادی از این نوع فیلم های مستند چند دقیقه ای توسط برادران لومیر در فرانسه ساخته شد. فیلمبرداران این دو برادر به اطراف و اکناف جهان رفتند و فیلم های کوتاه متنوعی از مراسم مختلف در نقاط جهان گرفتند. در دهه ۱۹۲۰ چندین فیلم مستند امپرسیونیستی درباره شهرهای بزرگ جهان ساخته شد که به فیلم های سمفونی شهر معروف هستند. مانند برج ایفل ساخته رنه کلر و برلین سمفونی شهر بزرگ ساخته راتمن. در سال ۱۹۲۲ اولین فیلم مستند بلند سینمایی ساخته شد و آن فیلم بسیار معروف نانوک شمال ساخته فلاهرتی است.
سه دهه فعالیت سینمایی تنها ۵ فیلم بلند را به پایان رساند. نانوک شمال در سال ۱۹۲۲، موانا، مردی از آران، سرزمین و داستان لوئیزیانا. از جمله معدود مستندسازان ای بود که به موضوع نخستین فیلمش وفادار ماند. نانوک شمال به توصیف سرگذشت یک اسکیمو می پردازد که مبارزه قهرمانانه علیه سرما و باد و دشت های وسیع و یخ های سخت دست می زند.
کینگ ویدورفیلم مستند رژه بزرگ را درباره آمریکایی ها در جنگ جهانی اول ساخت. برای کسب اطلاعاتی از برترین استودیوهای تبلیغاتی ایران میتوانید مقاله مربوطه را مطالعه بفرمایید.
مکتب مستندسازان سینمای انگلستان: در پایان دهه ۱۹۲۰ با فیلم ماهیگیران ساخته جان گریرسون آغاز به فعالیت کرد. این مکتب به موضوعات اجتماعی و اقتصادی توجه بسیاری داشت. گریه چون اولین کسی است که واژه مستند یا دکومانتر را به معنای سینمایی آن و پس از دیدن فیلم موانا ساخته فلاهرتی برای آن به کار برد.
تعریف فیلم مستند
سینمای مستند در ایران
بانی ورود اولین دوربین فیلمبرداری و نمایش فیلم در ایران مظفرالدین شاه قاجار بود و نخستین فیلمبردار ایرانی نیز ابراهیم خان عکاس باشی است. در نوامبر ۱۹۰۴ دومین فیلمبردار ایران یعنی صحاف باشی یکی دیگر از نخستین فیلم های مستند را از مردی که در حال جارو کشیدن در یکی از کوچه های تهران بود به نمایش گذاشت.
دوربین و سینمای مستند در آغاز ورود به ایران در خدمت دربار و درباریان قاجار بود. دوربین های عکاسی و دوربین های فیلمبرداری فیلم های مستندی از دربار قاجار تهیه و تولید می کردند. در سالهای ۱۳۰۳ و ۱۳۱۷ فیلم های متعدد خبری گزارشی توسط خان بابا در باره کلیه امور مملکتی تولید شد.
بعد از آن در سال ۱۳۲۸ زمینه مساعدی برای جمع آوری اطلاعات به شکل فیلم های مستند با همکاری سازمان های سمعی و بصری کشور به وجود آمد.
در سال ۱۹۲۴ توسط مریان سی کوپر و ارنست شود، فیلم علفزار در ایران فیلمبرداری شد که اولین نمونه های مهم فیلم مستند در ایران محسوب می شود. ورود افراد تحصیل کرده ، جذب و همکاری آنها با سازمانهای مانند وزارت فرهنگ و هنر که همکاری خود را در سال ۱۳۳۲ با گروه فیلمسازی دانشگاه سیراکیوز آغاز کرده بود، تلویزیون ملی ایران و سازمانهای دیگر در سال ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ باعث رشد کمی و کیفی سینمای مستند ایران شدند.
آغازگر فیلم های مهم و جدی و شاید بتوان گفت به یاد ماندنی که هم به عنوان سند تاریخی و هم به عنوان مقوله هنری در سینمای مستند ایران ساخته شد، فیلم “موج، مرجان، خارا” ساخته ابراهیم گلستان وآلن پندری در سال ۱۳۴۱ بود. این فیلم که در مدت سه سال طول کشید مراحل لوله کشی نفت از منطقه آغاجاری به سواحل خلیج فارس و شکل‌گیری بندر خاک را تصویر کرد.
در فاصله سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ فیلمسازانی چون منوچهر طیاب ، احمد فاروقی ، هژیر داریوش ، فیلم های توریستی و سیاحتی تهیه می کردند. اندکی بعد مستندسازان تازه نفس داری از جمله کامران شیردل ، خسرو سینایی ، پرویز کیمیاوی ، غلامحسین طاهری دوست و فروغ فرخزاد به میدان آمده‌اند.
فروغ فرخزاد شاعره مشهور ، فیلم مستند خانه سیاه است را در باره جذامیان کارگردانی کرد که این فیلم به سفارش انجمن جذامیان ایران و با همکاری استودیو گلستان تهیه شد.
شهرت ناصر تقوایی در سینمای مستند ایران به خاطر چند فیلم نخل ، باد جن ، اربعین ، موسیقی جنوب و مستند قالی می باشد.
در جریان انقلاب ۵۷ اغلب فیلم های مستند از نوع سینمای مستند هنری گزارشی بودند. از جمله این فیلم‌ها فیلم برای آزادی ساخته حسین ترابی است که تصاویر متنوع از رویدادهای انقلاب را در بر میگرفت.
سینمای مستند پس از پایان جنگ
تعریف فیلم مستند
پس از پایان جنگ در ایران ضرورت اجتماعی وجود سینمای مستند در کشور، مستندسازان را دوباره به جنبش و حرکت وا داشت. اگرچه در همان سالهای جنگ مشاهده تولید مستند های خوبی مانند همشهری ساخته عباس کیارستمی ، جستجو در خلیج فارس ساخته جواد طاهری و مجموعه طبیعت تهران ساخته فرامرز معطر بودیم. در سالهای اخیر فیلم های مستند عباس کیارستمی در سینمای مستند حاضر اهمیت بوده و نسبت به دیگر فیلم های مستند قابل تعمق ترند. فیلم های مشق شب درباره مقوله آموزش و پرورش ، کلوزآپ درباره سینما و فراموش شدن هویت انسانی، و زندگی و دیگر هیچ درباره زلزله رودبار، از جایگاه مهمی در سینمای مستند و داستانی برخوردارند.
از فیلم های مهم کامران شیردل در سال های اخیر، طرح گناوه و گاز، آتش و باد بود که برای شرکت نفت تولید شدند. از فیلم های قابل توجه به سال های اخیر در زمینه مستند داستانی میتوان به فیلم در کوچه های عشق ساخته خسرو سینایی اشاره کرد.