تعریف ما از فیلم مستند چیست

مستند: نگاهی جامع به جهان مستند

فیلم مستند یکی از ژانرهای برجسته سینما است که در طول تاریخ، نقشی حیاتی در ثبت واقعیت‌ها، روایت داستان‌های حقیقی و آموزش بینندگان داشته است. این ژانر با استفاده از تصاویر واقعی، مصاحبه‌ها، بازسازی‌ها و تکنیک‌های مختلف روایی تلاش می‌کند تا تصویری دقیق و جامع از موضوعات مختلف به نمایش بگذارد. در این مقاله، به بررسی جزئیات کامل فیلم مستند می‌پردازیم و ابعاد مختلف آن را از جمله تاریخچه، تکنیک‌ها، انواع، کاربردها و تاثیرات آن مورد بررسی قرار می‌دهیم.

تاریخچه فیلم مستند

فیلم مستند از ابتدای تاریخ سینما وجود داشته است. نخستین فیلم‌های مستند به دهه ۱۸۹۰ بازمی‌گردد، زمانی که برادران لومیر با دوربین خود صحنه‌های روزمره را ضبط کردند. این فیلم‌ها که به عنوان “نمایش‌های واقعی” شناخته می‌شدند، اساس فیلم مستند را بنا نهادند. از جمله این فیلم‌ها می‌توان به “خروج کارگران از کارخانه لومیر” (۱۸۹۵) و “ورود قطار به ایستگاه لا سیوتا” (۱۸۹۶) اشاره کرد.

دهه‌های اولیه

در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، فیلم مستند به عنوان یک ابزار هنری و آموزشی بیشتر مورد توجه قرار گرفت. فیلمسازان این دوره همچون رابرت فلاهرتی با فیلم‌هایی نظیر “نانوک شمالی” (۱۹۲۲) نشان دادند که مستندها می‌توانند هم واقعیت را به تصویر بکشند و هم داستانی جذاب را روایت کنند. “نانوک شمالی” یکی از نخستین مستندهای بلند بود که زندگی اینویت‌ها در قطب شمال را به تصویر کشید.

دوران جنگ جهانی دوم

در دوران جنگ جهانی دوم، مستندها به عنوان ابزاری برای پروپاگاندا و مستندسازی وقایع جنگ به کار گرفته شدند. دولت‌ها از مستندها برای انتقال پیام‌های سیاسی و نظامی خود استفاده کردند. فیلم‌هایی مانند “پیروزی در صحرا” (۱۹۴۲) به کارگردانی فرانک کاپرا، نمونه‌های بارزی از این نوع مستندها هستند.

دوران پس از جنگ

پس از جنگ جهانی دوم، فیلم مستند وارد دوره جدیدی شد. در این دوره، مستندها به بررسی مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی پرداختند. فیلمسازانی مانند فدریکو فلینی و اینگمار برگمان به مستندهایی با رویکرد هنری و فلسفی روی آوردند. در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، با ظهور تلویزیون، مستندها به یکی از برنامه‌های محبوب تلویزیونی تبدیل شدند.

دهه‌های اخیر

در دهه‌های اخیر، با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی آسان‌تر به تجهیزات فیلمبرداری، تولید مستندها افزایش یافته است. مستندهایی مانند “سیاره زمین” (۲۰۰۶) و “غذای فوری” (۲۰۰۸) نشان دادند که این ژانر می‌تواند موضوعات پیچیده‌ای مانند محیط زیست و سلامت را به شکلی جذاب و تأثیرگذار به نمایش بگذارد.

انواع فیلم مستند

فیلم‌های مستند به دسته‌بندی‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و رویکردهای خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی برخی از این دسته‌بندی‌ها می‌پردازیم.

مستندهای مشاهده‌ای

مستندهای مشاهده‌ای یا سینما وریته (Cinema Verite) بر اساس مشاهده مستقیم و ثبت وقایع واقعی بدون دخالت فیلمساز ساخته می‌شوند. این نوع مستندها معمولاً بدون صداگذاری و با استفاده از صدای طبیعی ضبط می‌شوند. هدف این مستندها ارائه یک تصویر بی‌واسطه و صادقانه از واقعیت است. نمونه‌ای از این نوع مستندها “گریز از آزادی” (۱۹۶۰) به کارگردانی جین روش است.

مستندهای مشارکتی

در مستندهای مشارکتی، فیلمساز با موضوع فیلم تعامل مستقیم دارد و معمولاً با افراد مصاحبه می‌کند یا در وقایع شرکت می‌کند. این نوع مستندها به بیننده این امکان را می‌دهند که از طریق دیدگاه‌های مختلف به موضوع نگاه کند. مثال برجسته‌ای از این نوع مستندها “زبان‌های گمشده” (۱۹۹۲) به کارگردانی مارسل ویشا است.

مستندهای آموزشی

مستندهای آموزشی با هدف آموزش و آگاهی‌رسانی به بیننده ساخته می‌شوند. این مستندها معمولاً در مدارس و موسسات آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند و موضوعات مختلفی از علوم طبیعی گرفته تا تاریخ و هنر را پوشش می‌دهند. مستندهایی مانند “پیشرفت‌های علمی” و “سفرهای فضایی” نمونه‌هایی از این نوع هستند.

مستندهای تاریخی

مستندهای تاریخی به بررسی وقایع و شخصیت‌های تاریخی می‌پردازند و سعی می‌کنند تا با استفاده از تصاویر آرشیوی، مصاحبه‌ها و بازسازی‌ها، تصویری دقیق از گذشته ارائه دهند. مستند “چهره‌های جنگ” (۱۹۹۸) به کارگردانی کن برنز یکی از نمونه‌های برجسته این ژانر است.

مستندهای طبیعت

مستندهای طبیعت به بررسی حیات وحش، محیط زیست و اکوسیستم‌های مختلف می‌پردازند. این مستندها با استفاده از تصاویر زیبا و گاه شگفت‌انگیز از طبیعت، به بیننده این امکان را می‌دهند که زیبایی‌ها و پیچیدگی‌های دنیای طبیعی را بشناسد. سریال “سیاره آبی” (۲۰۰۱) به روایت دیوید اتنبرو یکی از معروف‌ترین مستندهای طبیعت است.

تکنیک‌های فیلمسازی مستند

فیلمسازی مستند دارای تکنیک‌ها و روش‌های خاصی است که فیلمسازان برای ثبت و روایت واقعیت از آنها استفاده می‌کنند. این تکنیک‌ها شامل استفاده از دوربین‌های دستی، مصاحبه‌ها، بازسازی‌ها، صداگذاری و تدوین خاص می‌شود.

دوربین دستی

یکی از ویژگی‌های بارز مستندها استفاده از دوربین‌های دستی است. این تکنیک به فیلمساز این امکان را می‌دهد که به صورت انعطاف‌پذیر و بدون نیاز به تجهیزات پیچیده، صحنه‌های مختلف را ضبط کند. دوربین دستی همچنین به فیلم حس واقع‌گرایی و بی‌واسطگی می‌بخشد.

مصاحبه‌ها

مصاحبه‌ها یکی از اجزای اصلی بسیاری از مستندها هستند. از طریق مصاحبه‌ها، فیلمساز می‌تواند دیدگاه‌ها و تجربیات افراد مختلف را به تصویر بکشد. مصاحبه‌ها می‌توانند در مکان‌های مختلف انجام شوند و معمولاً با استفاده از تکنیک‌های مختلف نورپردازی و صداگذاری حرفه‌ای ضبط می‌شوند.

بازسازی‌ها

بازسازی‌ها یا ریکرییشن‌ها تکنیکی است که در آن وقایع گذشته با استفاده از بازیگران و صحنه‌سازی‌ها بازسازی می‌شوند. این تکنیک به ویژه در مستندهای تاریخی و جنایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به فیلمساز این امکان را می‌دهد که صحنه‌هایی را که ضبط آنها امکان‌پذیر نبوده، به تصویر بکشد.

صداگذاری

صداگذاری نقش مهمی در فیلم‌های مستند دارد. صداگذاری شامل افزودن موسیقی، افکت‌های صوتی و صداهای محیطی به فیلم است که می‌تواند به ایجاد احساسات و فضاسازی کمک کند. صداگذاری حرفه‌ای می‌تواند تاثیرگذاری مستند را به طور چشمگیری افزایش دهد.

تدوین

تدوین یکی از مراحل حیاتی در ساخت مستند است. تدوینگر با انتخاب و ترتیب‌گذاری تصاویر و صداها، روایت فیلم را شکل می‌دهد. تدوین مستند معمولاً نیاز به دقت و خلاقیت زیادی دارد، زیرا باید حجم زیادی از فیلم‌های ضبط‌شده را به یک روایت منسجم و جذاب تبدیل کند.

کاربردها و تاثیرات فیلم مستند

فیلم‌های مستند نقش‌های متعددی در جامعه دارند و تاثیرات گسترده‌ای بر بینندگان می‌گذارند. این فیلم‌ها می‌توانند به آموزش، آگاهی‌رسانی، تغییر نگرش‌ها و حتی ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی کمک کنند.

آموزش

یکی از کاربردهای اصلی فیلم مستند، آموزش است. مستندها می‌توانند به عنوان ابزارهای آموزشی در مدارس، دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی مورد استفاده قرار گیرند. این فیلم‌ها با ارائه اطلاعات دقیق و جامع در مورد موضوعات مختلف، به دانش‌آموزان و دانشجویان کمک می‌کنند تا مفاهیم را بهتر درک کنند و یاد بگیرند.

آگاهی‌رسانی

مستندها می‌توانند به آگاهی‌رسانی در مورد مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و محیطی کمک کنند. این فیلم‌ها با ارائه اطلاعات دقیق و مستند در مورد مشکلات و چالش‌های مختلف، می‌توانند به بینندگان کمک کنند تا مسائل را بهتر درک کنند و برای حل آنها اقدام کنند.

تغییر نگرش‌ها

فیلم‌های مستند می‌توانند تاثیرات عمیقی بر نگرش‌ها و باورهای بینندگان داشته باشند. این فیلم‌ها با ارائه تصاویر و روایت‌های واقع‌گرایانه، می‌توانند نگرش‌های افراد را نسبت به موضوعات مختلف تغییر دهند و دیدگاه‌های جدیدی را به آنها معرفی کنند.

ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی

مستندها می‌توانند نقش مهمی در ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی ایفا کنند. برخی از مستندها با به تصویر کشیدن مشکلات و نابرابری‌های اجتماعی، توجه عمومی را به این مسائل جلب می‌کنند و می‌توانند موجب تغییرات قانونی و سیاست‌گذاری شوند. مستندهایی مانند “فارنهایت ۹/۱۱” (۲۰۰۴) به کارگردانی مایکل مور نشان‌دهنده قدرت مستندها در ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی است.

حفظ تاریخ و فرهنگ

فیلم‌های مستند می‌توانند به حفظ تاریخ و فرهنگ یک جامعه کمک کنند. این فیلم‌ها با ثبت وقایع، تجربیات و داستان‌های افراد، به مستندسازی تاریخ و فرهنگ می‌پردازند و از فراموش شدن آنها جلوگیری می‌کنند. مستندهای تاریخی و فرهنگی به ویژه در این زمینه اهمیت دارند.

چالش‌ها و مسائل اخلاقی در فیلمسازی مستند

فیلمسازی مستند با چالش‌ها و مسائل اخلاقی متعددی همراه است. فیلمسازان مستند باید با دقت و حساسیت به این مسائل بپردازند تا بتوانند فیلم‌هایی صادقانه و مسئولانه تولید کنند.

حریم خصوصی

یکی از مسائل مهم در فیلمسازی مستند، حفظ حریم خصوصی افراد است. فیلمسازان باید مطمئن شوند که با رضایت کامل افراد، تصاویر و مصاحبه‌های آنها را ضبط می‌کنند و از انتشار اطلاعات خصوصی آنها بدون اجازه خودداری می‌کنند.

بی‌طرفی و عدالت

فیلمسازان مستند باید تلاش کنند تا فیلم‌های خود را با بی‌طرفی و عدالت بسازند. این به معنای ارائه دیدگاه‌های مختلف و عدم تعصب به یک سوی خاص است. فیلمسازان باید از تحریف واقعیت و ارائه اطلاعات نادرست خودداری کنند.

تاثیرات روانی

فیلمسازی مستند می‌تواند تاثیرات روانی زیادی بر افراد مورد مطالعه و بینندگان داشته باشد. فیلمسازان باید به این تاثیرات توجه کنند و از ایجاد آسیب‌های روانی به افراد مورد مطالعه خودداری کنند. همچنین باید توجه داشته باشند که برخی از موضوعات حساس ممکن است بر بینندگان تاثیرات منفی داشته باشد و باید به این موضوعات با دقت پرداخته شود.

مسئولیت اجتماعی

فیلمسازان مستند باید نسبت به مسئولیت اجتماعی خود آگاه باشند. فیلم‌های آنها می‌توانند تاثیرات زیادی بر جامعه داشته باشند و باید تلاش کنند تا این تاثیرات مثبت و سازنده باشد. آنها باید از استفاده از فیلم‌های خود برای ایجاد نفرت، تعصب یا خشونت خودداری کنند.

نتیجه‌گیری

فیلم مستند یکی از ژانرهای مهم و تاثیرگذار سینما است که نقش‌های متعددی در جامعه ایفا می‌کند. این فیلم‌ها با استفاده از تکنیک‌های مختلف، تصاویر و روایت‌های واقع‌گرایانه را به بینندگان ارائه می‌دهند و می‌توانند به آموزش، آگاهی‌رسانی، تغییر نگرش‌ها و ایجاد تغییرات اجتماعی و سیاسی کمک کنند. با این حال، فیلمسازان مستند باید با دقت و حساسیت به مسائل اخلاقی و چالش‌های مختلف بپردازند تا بتوانند فیلم‌هایی صادقانه و مسئولانه تولید کنند. مستندها با ثبت و مستندسازی تاریخ، فرهنگ و واقعیت‌های اجتماعی، نقش مهمی در حفظ و انتقال دانش و تجربیات انسانی دارند و به همین دلیل یکی از ارکان اساسی سینما و هنر به شمار می‌روند.

 

تعریف ما از فیلم مستند چیست

در اینجا قصد داریم تا به ساده‌ترین راه ممکن فیلم مستند را برای شما شرح دهیم. تعریف ما از فیلم مستند چیست؟ به فیلمی مستند گفته می‌شود که از لحاظ توصیف فیلم با فیلم‌های دیگر تفاوت داشته باشد. فیلم مستند را می‌توان به‌عنوان یک تکنیک فیلمسازی، یک سنت سینمایی و شیوه‌ای از تقابل با مخاطب که همیشه در حال تحول است و هیچ مرزبندی ندارد تعریف کرد. از چیزهایی که سبک مستند را از دیگر سبک‌های سینمایی جدا می‌کند می‌توان به نقطه‌نظر هنری، نوع بیان پیام، مطالب اخلاقی و ایدئولوژیک اشاره کرد.

فیلم‌های مستند با هدف تغییر در جهان‌شناسی مخاطب، تغییر دیدگاه و حتی سبک زندگی در مخاطبان ساخته می‌شود. ایده برای ساخت فیلم مستند نامحدود است به‌طوری‌که شما می‌توانید در همه‌ی زمینه‌ها کار کنید. به‌طور مثال می‌توانید در مورد سیاست، جغرافیای کشورها، تاریخ، حیات وحش، سبک زندگی، وضعیت معیشتی، بحران‌های زیست‌محیطی، حیات وحش و هزاران موضوع دیگر که دغدغه‌ی بشر است می‌توانید فیلم بسازید.

اصل اول کارگردانی مستند بی‌طرفی کارگردان نسبت به سوژه است. برای فیلمسازی مستند باید حقایق را آنگونه که هست به تصویر کشید هرچند این کار بسیار سخت و دشوار است و شاید مشکلات بسیار زیادی برای شما به وجود بیاید. ما در کشورهایی که در آن‌ها آزادی مطبوعاتی کمتری وجود دارد شاهد به زندان افتادن صدها مستندساز به زندان‌های سیاسی هستیم.

به فیلم مستندی می‌توان فیلم خوبی گفت که بیشترین حقیقت را در خود جا داده است. حقایق را آنگونه که است به تصویر بکشیم حتی ممکن است این‌ها با عقاید و ایدئولوژی مستندساز تفاوت داشته باشد لذا در مقابل دیدگاه کلی و چشم‌انداز کار در فیلمسازی مستند همین است.

یک اصل در مستندسازی بسیار مهم است و آن این است که موفقیت هر فیلم و فیلمسازی را مخاطبان آن مشخص می‌نمایند هرچه قدر که فیلم بتواند با مخاطب خود همزادپنداری و نزدیکی بیشتری داشته باشد آن فیلم موفق‌تر است. در این‌جا قصد داریم شما را با تعدادی از زیرشاخه‌هایی از ژانر مستند آشنا کنیم.

مستند واقعی یا واقع‌گرا

مستند واقعی یا واقع‌گرا اولین نوع فیلمسازی و اولین تجربه‌ها و سیاه‌مشق‌ها در هنر هفتم بود. در این نوع مستند روایت و داستان می‌تواند جنبه بازسازی‌شده داشته باشد. با توجه به این مهم که بازسازی باید از متن اصلی رویداد و آنچه قبلاً به وقوع پیوسته است برداشت شود.

مستند رومانتیک یا طبیعی‌گرا

در این گونه از مستند باید همواره حضور حقیقت مثلاً حضور مردم در مکان و زمان حقیقی طبیعی نشان داده شود.

مستند تبلیغاتی و خبری

استفاده از فیلم‌هایی که قبلاً تهیه شده است و تدوین دوباره‌ی آن‌ها برای به‌دست‌آوردن ماجرای واقعی این نوع را شکل می‌دهد. در پایان می‌خواهم بگویم در حالی‌که از نظر خیلی از مستندسازان تولید و ساخت آن دردسرهای فراوانی دارد اما کسانی که این سختی‌ها و زحمات را تحمل می‌کنند و می‌توانند اثری فوق‌العاده خلق کنند بعد از اینکه مخاطبانشان از فیلم خوششان بیاید تمام خستگی‌ها فراموش می‌شود و لذت این رضایت تا سال‌ها با آن‌هاست.