کارگردان کیست و کارگردانی چیست؟

 

کارگردان و هنر کارگردانی: توضیح کامل

مقدمه

کارگردانی یکی از اصلی‌ترین و پیچیده‌ترین نقش‌ها در فرایند تولید فیلم، تئاتر، و سایر انواع رسانه‌های نمایشی است. کارگردان شخصی است که مسئول هدایت هنری و فنی یک پروژه است، و به نحوی به کلیت اثر نظارت دارد تا بتواند دیدگاه و پیام خاصی را به بیننده منتقل کند. این مقاله به بررسی جامع کارگردانی و نقش کارگردان می‌پردازد، از تعریف ابتدایی تا جزئیات و چالش‌های این حرفه.

تعریف کارگردان

کارگردان شخصی است که مسئول هدایت و کنترل فرآیند تولید یک اثر هنری (فیلم، تئاتر، برنامه تلویزیونی و غیره) می‌باشد. وظیفه اصلی کارگردان ایجاد و هدایت خلاقیت‌های هنری تیم تولید است تا بتواند دیدگاه و پیام خاصی را به تماشاگر منتقل کند.

تاریخچه کارگردانی

فیلم و سینما:

تاریخچه کارگردانی به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برمی‌گردد، زمانی که سینما به عنوان یک فرم هنری جدید معرفی شد. در ابتدا، کارگردانان عمدتاً مسئول تنظیم صحنه‌ها و مدیریت بازیگران بودند، اما با پیشرفت تکنولوژی و هنر سینما، نقش کارگردان به طور قابل توجهی پیچیده‌تر و مهم‌تر شد.

تئاتر:

تاریخچه کارگردانی تئاتر به زمان‌های بسیار دورتر برمی‌گردد. در یونان باستان، نمایشنامه‌نویسان خود کارگردانی نمایش‌های خود را بر عهده داشتند. با گذر زمان، نقش کارگردان در تئاتر به تدریج توسعه یافت و به یک نقش مستقل و حیاتی تبدیل شد.

وظایف و مسئولیت‌های کارگردان

وظایف کارگردان می‌تواند بسته به نوع پروژه و مدیوم هنری متفاوت باشد، اما به طور کلی شامل موارد زیر است:

1. انتخاب فیلمنامه یا نمایشنامه:
   • کارگردان معمولاً در انتخاب متن یا فیلمنامه‌ای که می‌خواهد کارگردانی کند، نقش دارد. این انتخاب معمولاً بر اساس دیدگاه هنری و پیام مورد نظر کارگردان انجام می‌شود.
2. تفسیر و تحلیل متن:
   • پس از انتخاب فیلمنامه، کارگردان باید آن را تحلیل و تفسیر کند تا بتواند دیدگاه و مفهومی که می‌خواهد به تماشاگر منتقل کند، مشخص کند.
3. انتخاب بازیگران:
   • کارگردان مسئول انتخاب بازیگران مناسب برای نقش‌های مختلف است. این فرایند شامل آزمون بازیگری، مصاحبه و ارزیابی قابلیت‌های بازیگران می‌شود.
4. هدایت بازیگران:
   • کارگردان باید بازیگران را در طول تمرین‌ها و فیلمبرداری هدایت کند. این شامل ارائه بازخورد، راهنمایی در مورد تفسیر نقش و کمک به بازیگران در بهبود اجراهای خود است.
5. هماهنگی با تیم تولید:
   • کارگردان باید با اعضای مختلف تیم تولید، از جمله طراحان صحنه، طراحان لباس، فیلمبرداران و تدوین‌گران همکاری کند تا مطمئن شود که همه جنبه‌های فنی و هنری پروژه به خوبی پیش می‌روند.
6. هدایت هنری:
   • کارگردان مسئول هدایت هنری کلی پروژه است. این شامل تصمیم‌گیری در مورد سبک بصری، موسیقی، طراحی صحنه و جلوه‌های ویژه می‌شود.
7. مدیریت زمان و بودجه:
   • کارگردان باید توانایی مدیریت زمان و بودجه پروژه را داشته باشد تا بتواند پروژه را در زمان مقرر و با بودجه تعیین شده به پایان برساند.

مراحل مختلف تولید فیلم

کارگردانی فیلم شامل چندین مرحله است که هر کدام نیاز به مهارت‌ها و دانش خاصی دارند:

1. پیش تولید:
   • در این مرحله، کارگردان به همراه تهیه‌کننده و سایر اعضای تیم تولید، برنامه‌ریزی‌های لازم برای تولید فیلم را انجام می‌دهند. این شامل انتخاب لوکیشن‌ها، انتخاب بازیگران، آماده‌سازی فیلمنامه و تعیین برنامه زمان‌بندی فیلمبرداری است.
2. تولید:
   • این مرحله شامل فیلمبرداری واقعی است. کارگردان باید همه صحنه‌ها را نظارت کند و اطمینان حاصل کند که هر صحنه با دیدگاه هنری او همخوانی دارد. همچنین باید با فیلمبردار، طراح صحنه و سایر اعضای تیم تولید همکاری کند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
3. پس تولید:
   • پس از اتمام فیلمبرداری، کارگردان به همراه تدوین‌گر و سایر اعضای تیم پس تولید، فیلم را تدوین می‌کند. این شامل انتخاب بهترین صحنه‌ها، اضافه کردن جلوه‌های ویژه، اصلاح رنگ و هماهنگی موسیقی است.

مهارت‌های لازم برای یک کارگردان

برای موفقیت در کارگردانی، یک کارگردان نیاز به مجموعه‌ای از مهارت‌ها و ویژگی‌ها دارد:

1. خلاقیت و ابتکار:
   • کارگردان باید توانایی خلق ایده‌های جدید و ابتکاری داشته باشد تا بتواند یک اثر هنری منحصر به فرد و جذاب ایجاد کند.
2. توانایی رهبری:
   • کارگردان باید توانایی هدایت و رهبری تیم تولید را داشته باشد و بتواند به خوبی با اعضای تیم همکاری کند.
3. مهارت‌های ارتباطی:
   • ارتباط موثر با بازیگران و اعضای تیم تولید برای انتقال دیدگاه و نظرات خود بسیار مهم است.
4. دانش فنی:
   • آشنایی با تکنولوژی‌های جدید و ابزارهای فیلمبرداری و تدوین برای کارگردان ضروری است.
5. توانایی مدیریت زمان و بودجه:
   • مدیریت منابع مالی و زمانی به نحوی که پروژه در زمان مقرر و با بودجه تعیین شده به پایان برسد.

چالش‌های کارگردانی

کارگردانی با چالش‌های زیادی همراه است که برخی از آنها عبارتند از:

1. مدیریت تضادها:
   • کارگردان باید بتواند تضادها و اختلاف نظرهای بین اعضای تیم تولید را مدیریت کند و به یک توافق مشترک برسد.
2. فشارهای زمانی:
   • تولید فیلم معمولاً با محدودیت‌های زمانی زیادی همراه است و کارگردان باید بتواند تحت فشار زمانی کار کند.
3. تطبیق با تغییرات:
   • در طول فرایند تولید، ممکن است تغییرات غیرمنتظره‌ای رخ دهد و کارگردان باید توانایی تطبیق با این تغییرات را داشته باشد.
4. حفظ انسجام هنری:
   • کارگردان باید اطمینان حاصل کند که همه عناصر فیلم با دیدگاه هنری او همخوانی دارند و یک انسجام کلی در اثر هنری وجود دارد.

نمونه‌های برجسته کارگردانان

در تاریخ سینما و تئاتر، کارگردانان بسیاری بوده‌اند که با کارهای خود تاثیرات عمیقی بر این هنرها گذاشته‌اند. برخی از این کارگردانان عبارتند از:

1. آلفرد هیچکاک:
   • یکی از مشهورترین کارگردانان تاریخ سینما که به خاطر فیلم‌های دلهره‌آور و تکنیک‌های نوآورانه‌اش شناخته می‌شود.
2. استنلی کوبریک:
   • کارگردانی که به خاطر دقت و کمال‌گرایی در آثارش و استفاده از سبک‌های بصری خاص معروف است.
3. اینگمار برگمان:
   • کارگردان سوئدی که به خاطر تحلیل عمیق روان‌شناختی شخصیت‌ها و استفاده از نور و سایه در فیلم‌هایش شناخته می‌شود.
4. مارتین اسکورسیزی:
   • یکی از تاثیرگذارترین کارگردانان معاصر که به خاطر فیلم‌های جنایی و درام‌های پیچیده‌اش شناخته می‌شود.

 

کارگردان کیست و چطور کارگردانی کنیم؟

کارگردان کسی است که دانای کل در فیلم است. کارگردان باید از فلسفه، تاریخ، جامعه شناسی، روانشناسی، فرهنگ جوامع، جغرافی، تاریخ ادیان، فقه و….  گرفته، بداند تا شاخه های مختلف هنری از جمله هنرهای تجسمی و معماری، تئاتر و هنرهای نمایشی و موسیقی آشنایی کامل داشته باشد.

دانستن  کلیات و جزئیات سینما از وظایف اصلی کارگردان است. مانند آشنایی با فیلمنامه نویسی، شخصیت پردازی، آشنایی با انواع دوربین ها  و لنزهای مختلف،  آشنایی با نورپردازی،  طراحی صحنه،  تدوین و… می باشد.

کارگردان کسی است که در نهایت می‌داند یک فیلم چه چیز میخواهد بگوید و بر اساس آن فیلمنامه و همچنین دکوپاژ خود را تنظیم و تهیه می‌کند. هر فیلم حرف مخصوص به خود را دارد و نتیجه حرفه ای  با توجه به دیدگاه کارگردان مشخص می شود.

کارگردان در تولید فیلم، چه فیلم بلند داستانی، چه مستند و چه کوتاه، کسی است که مرکزیت فکری – هنری و تکنیکی اثر را بر عهده دارد. در واقع او معمار فیلم به شمار می آید. کارگردان تعیین‌کننده و مسئول جنبه های خلاقانه هم در زمینه محتوا و شکل و هم تصویر و صدای فیلم است. از لحاظ اجرایی و مدیریت نیز، گروه تولید را رهبری می‌کند.  انتخاب دیگر عوامل اصلی فنی و هنری فیلم نیز از قبیل فیلمبردار، نورپرداز، بازیگران، طراحان لباس و صحنه، صدابردار و تدوینگر بر عهده اوست.

برای کارگردان شدن چه باید کرد ؟

کارگردانی هم امری ذاتی و هم کاری سخت و دشوار و آموزش محور است. یادگیری کارگردانی به سالها تلاش و کوشش نیاز دارد که در این مسیر مهمترین گام  مطالعه، دانستن و مطالعه است. دانش فنی سینما همیشه به کمک کارگردانان آمده تا بتوانند آنچه در ذهن دارند را به تصویر بکشند. کارگردان غایت نهایی یک فیلم را مشخص میکند و به تماشاچی خود می گوید، این فیلم حرف من است.

کارگردان های خلاق دوره صامت

برادران لومیر بنیانگذاران رئالیسم در سینما میباشند. نخستین فیلم های برادران لومیر فیلم هایی بودند که به معنای امروزی درست کلمه مستند نامیده می شوند. به عبارتی این فیلمهای داستانی نداشتند، کودک روی زانوی مادرش نشسته و مادرش صبحانه را به دهان او می گذرد (فیلم مادر و کودک) و یا کارگرانی که کارخانه لومیر را ترک میکنند (فیلم خروج کارگران از کارخانه).

 

ژرژ مه لیس

 

کارگردان کیست

اگر ها را پدر سینمای مستند بدانیم، ژرژ مه لویس  قدیمی ترین کسی است که به داستان گویی در سینما پرداخت. او با ساخت این فیلم های داستانی عناصر تئاتری مثل بازیگر، طراحی صحنه، طراحی لباس،  تعیین چیدمان صحنه،  و حرکت بازیگران توسط کارگردان را وارد سینما کرد.

او می دانست که عدم موفقیت برادران لومیر در جذب تماشاگران،  داستانی نبودن این فیلم هاست.  فیلم های داستانی بر اساس قصه های کودکان مثل سیندرلا و شنل قرمزی و بر اساس مشهورترین نمایشنامه شکسپیر،  هملت را ساخت. با ساخت این فیلم ها می‌توان او را پدر اقتباس ادبی در سینما به حساب آورد.

او اولین کسی است که از حقه های سینمایی یا تروکاژ برای ایجاد فضاهای فانتزی و تخیلی اش استفاده کرده است.  او در مرکز داستان های افسانه ای و در عین حال ساده لوحانه است،  اغلب معجزه سرعت و فرا رفتن از مکان و زمان را به کار می بست.  در فیلم سفر به ماه در سال ۱۹۰۲ که بر اساس داستانی از ژول ورن ساخته شده است، مه لیس ،  دانشمندان ریشو را نشان می‌دهد که با موشک کج کرده به فضا میروند..

 

دیوید وارک گریفیث

 

کارگردان کیست

او را پدر هنر سینما می‌دانند. گریفیث  شیفته ادبیات قرن ۱۹ به خصوص داستان های چارلز دیکنز نویسنده رئالیست انگلیسی بود.  گریفیث را  پدر فن فیلم،  پدر هنر فیلم،  پدر فیلم بلند داستانی لقب دادند.  او با ابتکارات خویش را برای ساخت فیلم‌های داستانی شاعرانه به کار گرفت و با این کار سینما را به ادبیات قرن ۱۹ پیوند زد.

از مشهورترین فیلم‌های او می‌توان به فیلم سه ساعته، تولد یک ملت، تعصب، شکوفه های شکسته، تفنگداران کوچه پیک، اشاره کرد. موضوع فیلم تولد یک ملت که شاهکار گریفیث به حساب می‌آید جنگهای داخلی آمریکا بر سر برده داری است.  گریفیث اولین کارگردانی است که در مرحله پیش تولید دستورالعمل دقیق فیلم برداری یا دکوپاژ را آماده کرد. از ابداعات او می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نمای بسته یا اکستریم کلوزآپ، نمای نزدیک شئ یا  اینسرت، بازگشت به گذشته یا فلش بک، زوایای مختلف دوربین  که تا قبل از گریفیث فقط از نمای آی لول استفاده میشد، تعلق فزاینده یا تعلیق در فیلم ،  مونتاژ شتابی یا سریع (مونتاژ شتابی یعنی کوتاه کردن پلان های پشت سرهم و دستیابی به یک ریتم تند شونده به قصد القای هیجان بیشتر به تماشاگر)،  حرکات تراولینگ، چرخش افقی دوربین و چرخش عمودی دوربین (پن و تیلت)،  مونتاژ استعاری، مونتاژ متقاطع، اشاره کرد.

مک سنت سلطان کمدی آمریکایی

یکی از شاگردان  گریفیث بود  که از تجربیات او برای ساخت فیلم های کوتاه کمیک استفاده کرد.  در کمدی های او که به نام اسلپ استیک مشهورند،  ساخت فیلم بر اساس یک فیلم نامه مکتوب صورت نمی‌گرفت،  بلکه بر اساس یک طرح داستانی کلی بداهه پردازی می‌کردند (مانند کمدیا دلارته نمایش مردمی ایتالیا در دوره رنسانس).

 

چارلز اسپنسر چاپلین

 

کارگردان کیست

فرزند یک بازیگر دوره گرد انگلیسی بود که در جوانی در تئاترهای سریال آمریکایی بازی می کرد.  چند سال بعد با مک سنت آشنا شد و در بسیاری از فیلم‌های کوتاه او بازی کرد. چاپلین پس از مدتی قدم در راه ترقی نهاد. ابتدا موضوع فیلم ها را پیشنهاد می داد سپس دستیار کارگردان و پس از چند سال کارگردانی فیلم هایش را برعهده گرفت.

کمتر کسی است که با چهره و ژست های مشهور چارلی چاپلین آشنا نباشد. از مهمترین فیلم های او در دوره صامت می‌توان به دوش فنگ،  کوچه راحت،  زندگی سگی،  جویندگان طلا،  سیرک،  زائر  و پسر بچه که اولین فیلم بلند او است اشاره کرد. با ورود صدا به سینما در سال ۱۹۲۷ بسیاری از بزرگان سینمای صامت از موفقیت بازماندند،  اما چاپلین در این سالها دو فیلم بلند صامت روشنایی های شهر و عصر جدید را ساخت. او برای نخستین بار در فیلم دیکتاتور بزرگ در سال ۱۹۴۰ لب به سخن گشود.

کارل تئودور درایر  نیز در دانمارک دست به ساختن فیلم برجسته‌ای مانند مصائب ژاندارک در سال ۱۹۲۸  زد.  این فیلم در فرانسه ساخته شد و به عقیده بسیاری از منتقدان آخرین اثر برجسته دوران سینمای صامت است.  این فیلم ۶ ساعت آخر زندگی ژاندارک را به نمایش می گذارد. بیشتر نماهای این فیلم نمای نزدیک و نمای درشت چشم یا دهان بازیگر هاست.  چنین کاری در آن زمان بی سابقه بود.  درایر رانیز از بنیانگذاران سینمای دینی می دانند.

موج نوی سینمای ایران

در سال ۱۳۴۷ سه فیلم مهم در ایران تولید شد که هر سه توسط کارگردان های جوان ساخته شده بودند.  قیصر ساخته مسعود کیمیایی،  گاو ساخته داریوش مهرجویی  و آرامش در حضور دیگران ساخته ناصر تقوایی.  هر سه فیلم دارای اهمیت ویژه ای در سینمای ایران هستند.

فیلم گاو، شیر طلایی جشنواره و نیز را به دست آورد که این نخستین جایزه بین المللی برای سینمای داستانی ایران بود.  آرامش در حضور دیگران نیز به علت مضمون تند سیاسی اش توقیف شد و اعتباری روشنفکرانه برای سینما به ارمغان آورد.  استقبال منتقدان و روشنفکران از این فیلم ها به شدت گرم بود.

این فیلم ها از سوی همگان به عنوان شروع حرکت نوین در سینمای ایران شناخته شدند حرکتی که بعدها نام موج نو خود گرفت.  موج نوی سینمای ایران در فاصله سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ به حیات خود ادامه داد.  به جز سه فیلمساز نامبرده، از دیگر فیلمسازان موج نو می‌توان به بهرام بیضایی،  عباس کیارستمی،  علی حاتمی،  امیر نادری،  بهمن فرمان آرا،  سهراب شهید ثالث و  پرویز کیمیاوی اشاره کرد.  در این میان به جز سهراب شهید ثالث برای این فیلمسازان بعد از انقلاب نیز به ساختن فیلم ادامه داد.

گفتیم که یک کارگردان باید به حرکات دوربین و همچنین زوایای دید تماشاگر از طریق دوربین  اشراف کامل داشته باشد.

حرکات دوربین را می توان به دو گروه کلی تقسیم کرد

• حرکات فیزیکی دوربین
• حرکات غیر فیزیکی دوربین

 

الف) حرکات فیزیکی دوربین

 

کارگردان کیست

در این حالت دوربین عمل آن از یک. به دیگر انتقال داده میشود، که شامل موارد زیر میشود:

• تراولینگ
• تراکینگ
• دالی
• کرین
• استدی کم

 

تراولینگ

در اغلب موارد دوربین روی چهار چرخ قرار دارد و چهار چرخه روی ریل حرکت می کند. در این حالت دوربین می‌تواند به سوژه دور یا نزدیک شود و یا به موازات آن حرکت کند. به این حرکت دوربین تراولینگ گفته می شود.

تراکینگ

در این حالت دوربین همراه پایه اش به منظور تغییر رویداد حرکت می کند.  در یک نمای تقریبی دوربین به طرف جلو یا پشت یا کنار رویداد حرکت می کند.  معمولی ترین کاربرد نمای تقریبی دنبال کردن دو یا سه نفر است که در حال گفت و گو هستند.  نمای را که در آن دوربین بر روی یک پایه گردون قرار گرفته و به طرف موضوع حرکت می کند و یا از آن دور می شود دالی شات می گویند. دالی یا  گردونه وسیله نقلیه چرخداری است که دوربین و فیلمبردار می توانند روی آن حرکت کنند.

حرکت با استفاده از کرین

در این حرکت دوربین فیلمبرداری سوار بر یک جرثقیل است که قادر است به نرمی و بدون صدا با کمک وسایل الکتریکی در همه جهات افقی و عمودی،  رو به جلو یا عقب  و بالا و پایین حرکت کند.  قابلیت انعطاف کرین  می تواند تداعی‌کننده شماری از اندیشه های پیچیده باشد.

حرکت دوربین روی دست

فیلمسازها طالب حرکات نرم دوربین نیستند تصاویر لرزان را ترجیح می‌دهند.  این تصاویر عموما با دوربین روی دست ساخته می شود،  یعنی فیلمبردار دوربین را روی سه پایه یا دالی  سوار نمی کند.  بلکه از بدن خود به عنوان پایه دوربین استفاده می کند.  این نوع حرکت دوربین در اواخر دهه ۱۹۵۰ با رشد مستندهای سینما حقیقت باب شد و به زودی به سینمای داستانی راه پیدا کرد.

حرکت با استفاده از استدی کم

نوعی پایه دوربین سینمایی قابل حمل که به صورت یک بازوی فلزی است و به کمر فیلمبردار متصل می شود.  با این وسیله حرکات دوربین بسیار نرم و بدون لرزش است و به همین دلیل برای ضبط رویداد های پرتحرک مورد استفاده قرار می گیرد.  کاری که استدی کم میکند این است که سرعت ،  انعطاف‌پذیری و تحرک را به همراه می آورد.  نمونه عالی و ماهرانه آن نمای از فیلم رفقای خوب ساخته اسکورسیزی است که ۱۳ دقیقه و ۴۲ ثانیه طول می کشد.

 

ب) حرکات غیر فیزیکی دوربین

 

کارگردان کیست

در این حالت دوربین در جای ثابتی قرار دارد اما حول یک محور ثابت  عمودی یا افقی و یا مورب می چرخد.

حرکت افقی دوربین یا پن

حرکت پن متداول‌ترین چرخش دوربین است.  در حرکت افقی دوربین روی محور سه پایه ثابت است.

حرکت عمودی دوربین یا تیلت

حرکت عمودی دوربین نیز بر روی محور ثابت انجام می گیرد.  مثلا برای نشان دادن نمای بیرونی یک ساختمان بلند دوربین ابتدا از بالای ساختمان شروع به حرکت میکند تا سطح خیابان پایین می آید.  حرکت تیلت به سمت بالا مفاهیم امید،  توجه و تأکید فزاینده را القا می کند.  به همین ترتیب حرکت تیلت به سمت پایین،  ناامیدی ،  کاهش توجه و قدرت را  به همراه دارد.

حرکت با استفاده از لنز زوم

حرکات زوم را میتوان با حرکات دالی مقایسه کرد.  حرکت زوم به سمت جلو است  یعنی نزدیک شدن به سوژه یا به سمت عقب است یعنی دور شدن از سوژه.  هر چند حرکات زوم می توانند جایگزین حرکات داخلی شوند، بخصوص اینکه حرکات زوم بسیار ارزان تر و بی دردسر تر از حرکات دالی هستند، اما لنز زوم باعث از بین رفتن پرسپکتیو میشود  و آدم ها کوتاه تر و فضاها مسطح به نظر می رسند و همچنین لبه های تصویر هم واضح نیست.

جمع‌بندی

کارگردانی یکی از پیچیده‌ترین و جذاب‌ترین نقش‌ها در صنعت فیلم و تئاتر است. کارگردان با هدایت هنری و فنی تیم تولید، مسئولیت ایجاد یک اثر هنری یکپارچه و تاثیرگذار را بر عهده دارد. این نقش نیازمند ترکیبی از خلاقیت، مهارت‌های فنی، توانایی رهبری و مدیریت است. با وجود چالش‌های زیاد، کارگردانی می‌تواند یکی از پرثمرترین و رضایت‌بخش‌ترین حرفه‌ها در صنعت هنر باشد.

مجموعه هنری و فیلمسازی اپیزود فیلم با داشتن سابقه طولانی و تجربه در ساخت فیلم این افتخار را دارد که از تجربه کارگردانان بزرگ و مطرح سینمای ایران بهره برده است. در راستای آموزش کارگردانی و همچنین آموزش صحیح فیلمسازی، این مجموعه اقدام به جذب هنرجویان مستعد در رده های سنی مختلف را دارد، که برگزاری این کلاس ها بصورت کاملا تخصصی و کاربردی بشکل پروژه محور و خصوصی صورت میگیرد.